Verandering vindt vaak plaats in een complexe context. Kijken door de bril van polariteiten kan helpen om in zo’n complex systeem bewuste keuzes te maken. In deze blog gaan we dieper in op het concept van polariteiten en hoe het kan helpen bij het begrijpen en aanpakken van complexe veranderingsprocessen.

Wat is een polariteit?

Een polariteit is een situatie waarin ogenschijnlijk tegenstrijdige krachten binnen een systeem aan elkaar trekken om de balans te behouden. Een polariteit is onoplosbaar. De polen zijn onderling afhankelijk en kunnen niet zonder elkaar bestaan. Een klassiek voorbeeld van een polariteit is inademen en uitademen. Je kunt niet alleen inademen of alleen uitademen; beide processen zijn noodzakelijk.

In ons dagelijks leven, en het werk dat we doen in organisaties, zijn er talloze polariteiten. Denk aan vandaag & morgen, centraal & decentraal, flexibiliteit & consistentie, plannen & actie, taak & relatie, enzovoort. Allemaal voorbeelden van ogenschijnlijk tegenstrijdige polen, die niet zonder elkaar kunnen.

Het is “en/en”, niet “of/of”

Een essentieel kenmerk van polariteiten is dat het gaat om “en/en” in plaats van “of/of”. Met andere woorden, je moet niet kiezen tussen de ene pool of de andere, maar juist proberen om de positieve aspecten van beide polen te maximaliseren en de negatieve aspecten te minimaliseren.

Een voorbeeld met een andere polariteit, namelijk inspanning en rust: Als je een marathon wilt lopen, kun je in de voorbereiding niet alleen maar inspanning leveren zonder rust te nemen. Je moet de positieve kant van inspanning vergroten, namelijk je uithoudingsvermogen en snelheid, terwijl je de negatieve kant, zoals vermoeidheid en blessures, zo klein mogelijk houdt.

Polariteiten zijn overal om ons heen, en je herkent ze vast zelf ook in verschillende aspecten van je leven. Het herkennen van deze polariteiten kan je helpen om effectiever om te gaan met verandering en complexe vraagstukken.

In kaart brengen en sturen van polariteiten

Barry Johnson heeft uitgebreid geschreven over polariteiten en biedt een eenvoudig model, een zogenaamde polarity map, waarmee je polariteiten op een gestructureerde manier kunt onderzoeken. Het draait om het beantwoorden van vragen over de positieve en negatieve aspecten van elk van de polen. Wat kun je doen om de positieve kant te vergroten? Dit worden ‘action steps’ genoemd. En wat zijn de signalen dat je te ver naar één kant van de polariteit overhelt? Deze worden ‘early warnings’ genoemd.

Door op een gestructureerde manier de polariteiten die voor jouw verandering essentieel zijn in kaart te brengen (voordelen, nadelen, action steps en early warnings), kan je hier tijdens de verandering gericht aandacht aan besteden en indien nodig op bijsturen.

Het benutten van polariteiten in communicatie

Het kijken door de bril van polariteiten helpt ook om op een andere manier te kijken naar de communicatie bij verandering. Een polariteit die hier een rol in speelt is stabiliteit en vernieuwing. Vaak zien we dat de veranderaar de communicatie insteekt met het benadrukken van de nadelen van de huidige situatie en de voordelen van de vernieuwing. Mensen die weerstand voelen, focussen echter juist op de voordelen van de huidige situatie en de nadelen van de vernieuwing. Dit leidt vaak tot een impasse, waarin beide partijen zich niet begrepen voelen en dit oplossen door hun eigen standpunt nog eens extra goed uit te leggen.

Een andere benadering is om de communicatie op te bouwen aan de hand van de volgende stappen:

1. Onderzoek wat de waarde is waar de ander aan vast houdt
2. Verken waar de ander bang voor is in het nieuwe (negatief nieuw)
3. Verken hoe de voordelen van de vernieuwing bereikt kunnen worden
4. Zonder de voordelen van de huidige situatie verloren te laten gaan
5. Om dichter bij het grote doel te komen

En nu?

Een polariteit is geen probleem dat je kunt oplossen. Het is eerder een gegeven dat je moet accepteren en waar je rekening mee moet houden. Het begrijpen van polariteiten kan helpen om de complexiteit van de realiteit beter te begrijpen en hier effectiever mee om te gaan.

Je kan dit denken op verschillende manieren toepassen, een voorbeeld is om tijdens een workshop samen op zoek te gaan naar de polariteiten die een belangrijke rol spelen in een organisatie, en voor elk van deze polariteiten het model in te vullen. Vaak leidt dit tot nieuwe inzichten, een paar voorbeelden uit de praktijk:

• “van de polariteit gelijkheid & hiërarchie ervaren we met name de negatieve aspecten van beide polen, en lopen we de positieve kanten mis.”
• “we moeten met elkaar alert zijn op de scherpte in onze overleggen, want we neigen collectief naar harmonie in onze samenwerking.”

Meer weten?

Wil je meer weten over polariteiten en hoe ze van toepassing zijn op veranderingsprocessen? Barry Johnson heeft samen met co-auteurs verschillende boeken gepubliceerd, waaronder de twee edities van ‘And’. Daarnaast kun je op YouTube verschillende video’s vinden waarin hij zijn gedachtegoed uitlegt en je meeneemt in de wereld van polariteiten.

Of neem contact op met Arjan Geurts, via arjangeurts@wielinq.nl.

Wil je meer weten over polariteiten en hoe ze van toepassing zijn op veranderingsprocessen? Neem gerust contact op met Arjan.